Via verpleegkundige staf versterken Santeon ziekenhuizen verpleegkundig zeggenschap

Artikel gepubliceerd in Zorgvisie, 5 augustus 2021

Elk Santeon ziekenhuis werkt aan het versterken van het verpleegkundig perspectief op het eigen bestuurlijk niveau. De nieuwe Verpleegkundige Staf Santeon versterkt tevens het zeggenschap van verpleegkundigen binnen de ziekenhuizen. Volgens Jacqueline van Houwelingen en Caroline Reijnen draagt dat bij aan een meer gelijkwaardige cultuur.

Jacqueline van Houwelingen begon haar carrière als verpleegkundige en werkte als manager bij verschillende ziekenhuisafdelingen. In 2017 wilde ze weer terug aan het bed. Ze ging in het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam, onderdeel van het Santeon samenwerkingsverband, aan de slag als ‘vlinder’ en draaide in die functie mee op alle afdelingen. Van Houwelingen werd vervolgens voorzitter van de verpleegkundige adviesraad (VAR). Haar werk bestaat voor een groot gedeelte uit verpleegkundig advieswerk. Ook is ze lid van de Verpleegkundige Staf Santeon, die vanaf november officieel wordt geïnstalleerd. Van Houwelingen: ‘Als VAR-voorzitter binnen Santeon ga je met zeven VAR-voorzitters en zeven verpleegkundigen om de tafel. We bespreken de ontwikkelingen binnen het verpleegkundig vakgebied, de focus die we met elkaar hebben voor de toekomst en wisselen kennis en expertise uit. Ook zorgen we voor continue focus op het belang van de patiënt en de inbreng van het verpleegkundig perspectief bij beleids- en besluitvorming op bestuurlijk niveau.’

Lerend Systeem
Caroline Reijnen werkte negen jaar als projectleider op de strategische ziekenhuis brede HR-domeinen voor het Catharina Ziekenhuis, een van de zeven Santeon ziekenhuizen in Eindhoven. Reijnen: ‘Sinds 1 maart ben ik fulltime programmamanager voor het domein ‘Santeon Professional’. In dat domein zitten vier disciplines: de specialist, de verpleegkundige portefeuille, de HR-managers en de leerhuis-managers. Wij ontwikkelen programma’s om Santeon als zogeheten lerend systeem te versterken. We werken met 35.000 professionals in de zeven Santeon ziekenhuizen, en willen die kennis en expertise voor elkaar ontsluiten. Je ervaart dan de meerwaarde van het collectief.’

Van de verpleegkundigen
De Santeon ziekenhuizen zijn momenteel allemaal bezig met het verstevigen van het verpleegkundige perspectief aan de bestuurstafel. Reijnen: ‘Vroeger was het ziekenhuis van de verpleegkundigen. Eigendom van de nonnen of een organisatie van diaconessen. De ‘zusters’ waren daar de baas en de dokter kwam op bezoek. In de loop der jaren draaiden die rollen om en werd de dokter de baas.’

Van Houwelingen: ‘De verpleegkundig directrice verdween en er kwamen bestuurders uit andere bedrijfstakken om deel uitmaken van de raad van bestuur in het ziekenhuis. We proberen in die golfbeweging nu weer terug te gaan naar een balans tussen het medisch en verpleegkundig perspectief.’ Beiden zijn volgens Van Houwelingen cruciaal voor herstel en kwaliteit van leven van patiënten.

Slagkracht
Reijnen: ‘Voorheen waren er veertien afgevaardigden met een verpleegkundige achtergrond, twee uit elk huis.’ Reijnen: ‘Wij merkten dat, om slagkracht te hebben, het belangrijk is om een positie en mandaat te hebben in het ziekenhuis. Het helpt als je een formele positie hebt, zoals VAR-voorzitter.’ Daarom werd de samenstelling van de portefeuille – vanaf november Verpleegkundige Staf Santeon – gewijzigd. Deze bestaat straks uit de zeven VAR-voorzitters en per ziekenhuis een extra verpleegkundige. Reijnen: ‘Daarmee is de slagkracht geborgd. De Verpleegkundige Staf Santeon praat en beslist mee over alles wat de verpleegkundige zorg en verpleegkundige professionals betreft op Santeon-niveau. De VAR-voorzitters hebben stem en het mandaat om wat wij als groep besluiten door te zetten in de eigen huizen.’

Signalerende functie
Van Houwelingen: ‘Wanneer je kijkt naar het concept van positieve gezondheid van Machteld Huber, dan is duidelijk dat zowel de medische specialisten als verpleegkundigen nodig zijn om al die aspecten aandacht te geven. De verpleegkundigen hebben de signalerende functie met betrekking tot bijvoorbeeld lichaamsfuncties, maar hebben ook oog voor zingeving en de relatie met familie. Dit zijn andere maar minstens zo belangrijke aspecten van gezondheid.’ Van Houwelingen refereert aan het rapport van voormalig Chief Nursing Officer (CNO) Bianca Buurman: ‘Niet over ons, zonder ons’. ‘Ik zou daar aan willen toevoegen: ‘Niet over de patiënt, zonder ons, dat is belangrijk, omdat we de kwaliteit van patiëntenzorg willen blijven waarborgen en ontwikkelen. Doorgaande professionalisering is het motto, want de patiënten worden ouder en de zorg steeds complexer. Daarnaast is het belangrijk dat je als zorgorganisatie mensen weet aan te trekken en te behouden.’

Coronacrisis
Tijdens de coronacrisis werden er vraagtekens gezet bij het verworven zeggenschap van verpleegkundigen tijdens de eerste golf. Beroepsvereniging V&VN deed er een onderzoek naar. Van Houwelingen: ‘We vielen in veel gevallen landelijk terug in oud gedrag, waarbij verpleegkundigen niet vanzelfsprekend betrokken werden bij de crisisorganisatie in de ziekenhuizen.’

‘In de tweede golf waren hier wel meer Verpleegkundige Adviesraden bij aangesloten,’ vervolgt ze, ‘maar in de hectiek van de zorg was het niet eenvoudig daar fulltime bij aanwezig te zijn. Daar zijn verschillende oplossingen voor gevonden. Zo zaten we in het Maasstad Ziekenhuis niet in het OMT, maar wel bij de terugkoppeling aan de raad van bestuur en de medische staf, waar we vragen konden stellen en ideeën konden aandragen.

Effect van deelname
Het gaat uiteindelijk om het effect van je deelname, stelt Van Houwelingen. ‘Het boeit niet of je dat links of rechtsom doet. Als je maar betrokken bent, je verantwoordelijkheid neemt als verpleegkundige en je stem laat horen.’ We moeten leren om samen op te trekken.’ Dienstverlening en verzorging zitten volgens Reijnen in het DNA van de verpleegkundigen. ‘Maar hoe kunnen wij verpleegkundigen empoweren om hun kennis en expertise in te brengen waar dat mogelijk is? Dit vraagt om een cultuur waarin we elkaar gelijkwaardig benaderen.’

Op inhoud meepraten
Caroline Reijnen vertelt over Santeon Spirit, een Santeon-breed versterkingsprogramma voor verpleegkundigen. ‘We vroegen meer dan dertig verpleegkundigen hoe we ze maximaal konden laten floreren, als geld geen issue was. Er was onder andere een wens voor een CNO in elk huis. Dat hebben we doorgesproken. Voor je het weet is een CNO echter een onderdeel van het pluche, staat hij of zij te ver af van de werkvloer en wordt het een bestuurder. Het is juist belangrijk dat je de kennis, kunde en het gevoel van de professionals aan het bed behoudt als je aan de bestuurstafel zit. Wij vinden het belangrijker dat het verpleegkundig perspectief wordt gehoord en wij op inhoud mee mogen praten. Dus het is belangrijker dat de VAR het goed doet.’

Leergang bestuurlijk samenspel
Voor de leden van de VAR heeft Santeon een leergang voor verpleegkundigen ontwikkeld, genaamd ‘Bestuurlijk Samenspel’. Deze wordt als eerst gevolgd door alle VAR-voorzitters. In de leergang besteedt de koepel aandacht aan de strategische ziekenhuisthema’s als financiering en innovatie van de zorg. Reijnen: ‘We benutten dit platform ook om te leren van elkaar op alle aspecten van de verpleegkundige vertegenwoordiging, zowel op Santeon-niveau als in de huizen.’

Van Houwelingen: ‘Verpleegkundigen zijn van de inhoud. Als VAR heb je ook met organisatie te maken. Het is fijn dat je inzicht krijgt in hoe de hazen lopen. Je moet leren om vanuit verschillende perspectieven te kijken.’ Van Houwelingen kijkt daarbij hoe een specialist naar een specifiek onderwerp kijkt of welke consequenties beslissingen voor de financiële positie van een ziekenhuis hebben. ‘We willen geen bestuurders worden, maar het is belangrijk om het verpleegkundig belang voor het voetlicht te brengen. We hoeven niet de bestuurstaal te spreken, maar wel het goede gesprek voeren en tot overeenstemming komen.’

Aantrekkelijke werkgever
Santeon gaat verder aan de slag met de verpleegkundige staf. Reijnen: ‘We zijn lerend hoe we dit vormgeven in de huizen en in Santeon-verband.’ Van Houwelingen: ‘Met z’n zevenen kun je samen slagen maken. We hopen dat we een aantrekkelijke werkgever zijn en dat mensen graag bij ons willen werken. Dat is belangrijk om in de toekomst voldoende zorgverleners te hebben.’